Hugurinn og eðli hans - Úr greinasafni Lífspekifélagsins

Hugurinn og eðli hans

 

Við erum fangelsuð inni í dimmum og þröngum helli sem er okkar eigið verk og við trúum að sé allur heimurinn. Í því ástandi eru aðeins mjög fáir sem geta á ófullkominn hátt ímyndað sér aðra tilveruvídd.

Hin sínýja og byltingarkennda uppgötvun búddhismans er að líf og dauði eru í huganum og hvergi annars staðar. Hugurinn birtist sem grunnur allrar reynslu - uppspretta bæði hamingju og þjáningar, bæði lífs og þess sem við nefnum dauða.

Hugurinn getur birst í mörgum myndum, en tvær eru þó mikilvægastar. Önnur er hversdagshugurinn sem Tíbetar nefna sem. Meistari nokkur útskýrði hann þannig: „Í hversdagshugann er innbyggð aðgreiningarkennd, tilfinning fyrir tvíhyggju - sem reynir að hrifsa sumt til sín en hafna öðru. Frumhvöt hans er að tengjast við „annað“, við „eitthvað“ sem álitið er aðgreint frá þeim sem skynjar.“ Sem er hinn röklegi hugur sem hrærist í tvíhyggju og getur eingöngu starfað með tilliti til eigin frávarpana sem eru ranglega skynjaðar sem ytra viðmið.

Sem er með öðrum orðum hugurinn sem hugsar, gerir áætlanir, finnur til langana, hliðrar aðstæðum sér í hag, fuðrar upp í reiði, skapar sér neikvæðar hugsanir og tilfinningar og veltir sér upp úr þeim. Hann er stöðugt að við að fullyrða, meta og staðfesta „tilvist“ sína með því að búta reynsluna niður, beita við hana hugtökum og hlutgera hana. Hinn hversdagslegi hugur er á sífelldu flökti, ofurseldur áhrifum frá umhverfi, vana og mótun. Meistararnir líkja honum við kertaloga í opnum dyrum sem flöktir fyrir minnsta dragsúgi.

Frá einu sjónarmiði virðist hann flöktandi, óstöðugur, fálmandi og sífellt að skipta sér af málum annarra. Hann eyðir orku sinni í glímu við ytri frávarpanir. Hann minnir mig stundum á apa sem sveiflar sér eirðarlaus á milli greina. En frá öðru sjónarmiði séð býr hversdagshugurinn yfir fölskum og sljóum stöðugleika, sjálfumglaðri og sjálfsverndandi tregðu, steinrunninni rósemi hins áunna vana. Sem er undirförull eins og spilltur stjórnmálamaður, efagjarn, tortrygginn og sérhæfður í vélabrögðum og kænsku, eða eins og Jamyang Khyentse (meistari höfundar) orðaði það: „snillingur í blekkingaleikjum.“ Það er innan reynslumarka sem, í ringulreið hins ruglaða, óagaða og endurtekningarsama hversdagshugar að við hljótum aftur og aftur að þola umbreytingar og dauða.

Hins vegar er svo djúpeðli hugarins. Það er innsti kjarni hans sem er alltaf og algerlega ósnortinn af breytingum og dauða. Í núverandi ástandi dylst hann inni í okkar eigin sem, hversdagshuganum. Hann er umlukinn og kæfður af ys og þys hugsana og tilfinninga. Einhver óvæntur innblástur nær stundum að opna fyrir okkur sýn inn í eðli hugarins rétt eins og sólin og blár himinn koma stundum í ljós þegar sterkur vindur nær að feykja skýjunum burt. Þessir glampar eru misdjúpir og öflugir, en sérhver þeirra kveikir ljós skilnings og flytur með sér nýja merkingu og aukið frelsi. Þetta stafar af því að eðli hugarins er sjálf uppspretta skilningsins. Á tíbetsku er það nefnt rigpa, hin upprunalega, hreina og tæra varurð, sem er allt í senn meðvituð, skynsöm, útgeislandi og stöðugt vakandi. Þetta mætti kalla vitund um sjálfa þekkinguna.

Það væri villa ef við ímynduðum okkur að þetta djúpeðli einskorðaðist við vitund okkar. Það er þvert á móti eðli alls sem er. Það verður aldrei nógu oft endurtekið að skilningur á eðli hugarins er sama og að skilja eðli allra hluta.

Helgir menn og mýstikerar hafa á öllum tímum gefið uppgötvun sinni mörg ólík nöfn og túlkað hana á ýmsa vegu, en það sem þeir hafa þó allir upplifað er þetta sama sanna eðli hugarins. Kristnir menn og gyðingar kalla það „Guð“; hindúar kalla það „Sjálfið“ (atman), „Shíva“, „Brahman“ eða „Vishnú“; súfar nefna það „hinn dulda kjarna“ og búddhistar nefna það „búddha-eðli“. Innsti kjarni allra trúarbragða er sú vissa að til sé frumsannleikur og að lífið sé heilagt tækifæri til að uppgötva hann og leiða hann í ljós.

 

Úr kaflanum Hugurinn og eðli hans í bókinni The Tibetan Book of Living and Dying. Sverrir Bjarnason þýddi. Sjá kaflann í heild hér: https://lifspekifelagid.is/greinar/hugurinn-og-edli-hans/